ผมตัดสินใจซื้อตั๋วเข้าชม The Little Mermaid (เดอะ ลิตเติ้ล เมอร์เมด) โดยไม่ได้มีวัตถุประสงค์ต้องการจะจับผิด แต่เพื่อไขข้อข้องใจว่าทิศทางที่ Disney ใช้เพื่อ (ดูแล้วราวกับกำลังจะ) เอาใจกลุ่ม ‘Woke’ หรือผู้ที่ตื่นตัวในเรื่องอคติทางเชื้อชาติและเรียกร้องการเคารพในความหลากหลายนั้นจะประสบความสำเร็จหรือไม่ แต่ขณะที่เขียนบทความเรื่องนี้ภาพยนตร์เพิ่งเข้าฉายไปได้เพียง 5 วัน ดังนั้นจึงยังไม่กล้าพูดได้เต็มปากว่าดีสนีย์เบนเข็มมาในทิศทางที่ ‘ใช่’ หรือ ‘ไม่ แม้ว่าผลสำรวจที่เป็นตัวเลขเปอร์เซ็นต์จากเว็บไซต์เกี่ยวกับภาพยนตร์ และนักวิจารณ์หลายสำนักดูจะเอนมาทางหลังก็ตาม … แต่ก็คงต้องรอลุ้นกันต่อไป
สิ่งที่ผมประทับใจเป็นพิเศษในการชมภาพยนตร์เงือกน้อยผจญภัยเวอร์ชั่นไลฟ์แอคชั่นปี 2023 คือการที่ดีสนีย์ไฮไลท์ประเด็นความสัมพันธ์ในครอบครัวอย่างชัดเจน และด้วยความสัมพันธ์ที่ว่านี้ทำให้ระหว่างชมมีสำนวนและสุภาษิตไทยหลายประโยคลอยเข้ามาในหัว อย่าง ‘พ่อแม่รังแกฉัน’ การเข้มงวดจนเกินเส้นความพอดีของราชาไทรทัน หรือเจ้าแห่งสมุทรผู้เป็นบิดาของเงือกน้อย ‘Ariel’ (แอเรียล) นั้นก็ส่งผลร้ายไม่ต่างจากการตามใจลูกจนเสียคน อีกทั้งยังเป็นการบีบให้ลูกสาวที่รักตีตัวออกห่างจากตนเพราะความไม่เข้าใจในความปรารถนาดี และแน่นอนกับอีกวลียอดฮิตที่เราจะมาพูดถึงกัน … ‘อาบน้ำร้อนมาก่อน’
แอเรียล เงือกน้อยวัย 16 ปี คือเงือกสาวคนสุดท้องที่อยู่ท่ามกลาง ‘ผู้ที่แก่กว่า’ มักถูกแนะนำและตักเตือนเสมอว่าสิ่งนั้นดี สิ่งนี้ใช่ สิ่งไหนควรทำหรือไม่ควรทำ โดยกลุ่มคนที่เข้าตำรา ‘อาบน้ำร้อนมาก่อน’ หรือผู้มีอายุมากกว่า/คนที่เกิดมาก่อน ย่อมได้รู้ได้เห็น หรือเข้าใจอะไรก่อนคนที่เกิดที่หลัง แต่ในกรณีนี้อาจใช้ไม่ได้กับเธอและบรรดาพี่น้องเพื่อนผองในโลกใต้บาดาล เพราะพวกเขาเหล่านั้นได้รู้เรื่องราวเกี่ยวกับโลกของผู้คนเดินสองเท้าบนผืนดิน จากเพียงเรื่องเล่า และทึกทักเอาว่า ‘มันน่าจะเป็น’
*มีการเผยแพร่เนื้อหาบางส่วนจากภาพยนตร์*
สองเหตุการณ์น่าสนใจที่สะท้อนประเด็นนี้คือการที่เพื่อนสัตว์ใต้ทะเลของเธอเชื่อว่ามนุษย์นั้นคงจะเกลียดชังมะพร้าว เนื่องจากพวกเขามักทุบตีให้เห็น และส้อม-สิ่งประดิษฐ์หน้าตาประหลาดตกอยู่ใต้ท้องทะเลที่ ‘Scuttle’ (สกัตเติ้ล) เพื่อนนกแกนเน็ต (ในต้นฉบับการ์ตูนคือนกนางนวล) เชื่อว่ามันมีไว้สำหรับสางและจัดแต่งผม การตัดสินใจขึ้นบกของเธอ จึงกลายมาเป็นการ ‘เปิดโลกทัศน์’ ด้วยตัวเอง แอเรียลกลายเป็นประชากรใต้ท้องทะเลรายแรกๆ ที่ทราบข้อเท็จจริงว่ามนุษย์ไม่ได้ทุบมะพร้าวเพราะความเกลียดชัง แต่เพื่อต้องการดื่มน้ำหอมหวานจากมัน และส้อมไม่ได้มีไว้จัดแต่งผมแต่อย่างใด ซึ่งจะว่าไปประชากรในโลกใต้บาดาลอาจไม่รู้เรื่องเหล่านี้เลยก็ได้ หากไม่มีเงือกอย่างแอเรียลเป็นผู้ค้นพบความจริงและเปิดโลกทัศน์ให้
ประเด็น ‘อาบน้ำร้อนมาก่อน’ ไม่ได้เกิดขึ้นเพียงโลกใต้ท้องทะเลแต่บนบกก็เช่นกัน การรับรู้เรื่องราวเกี่ยวกับความน่าสะพรึงกลัวของสิ่งมีชีวิตใต้ท้องทะเลจากคำบอกเล่านั้นทำให้ราชินี ผู้เป็นมารดาของ Eric (เจ้าชายอีริค) มีกรอบความคิดและนำกรอบที่ว่ามาครอบลงบนบุตรชายด้วยความปรารถนาดี ซึ่งท้ายที่สุดพระเอกของเรื่องก็เป็นผู้ที่ทำหน้าที่พิสูจน์ให้เห็นว่าความปรารถนาดีในคราบการตักเตือนด้วยความเชื่อผ่านเรื่องเหล่าที่ยังไม่ได้พิสูจน์ข้อเท็จจริงนั้น อาจผิดเพี้ยนและเกือบจะส่งผลต่อการดำเนินชีวิตของเขา
ทั้งบิดาของแอเรียลและมารดาของอีริคที่เอาความเชื่อและประสบการณ์เลวร้ายที่ตัวเองประสบมากดทับบุตรภายใต้ความรักจากการแสดงออกด้วยวิธีที่อาจไม่สอดคล้องกับช่วงวัยของหนุ่มสาวจึงอาจเป็นวิธีที่ไม่เหมาะกับวัยทีน แต่จะว่าไปเรื่องราวของเงือกน้อยแห่งท้องทะเลและเจ้าชายบนโลกมนุษย์จะไม่มีอุปสรรคให้ผจญภัยและภาพยนตร์จะจบลงอย่างรวดเร็วทันที หากผู้เป็นพ่อและแม่ปรับวิธีการพูดคุยและสั่งสอนบุตรของตนจนไม่เข้าข่ายสำนวนไทย ‘พ่อแม่รังแกฉัน’ การเข้มงวดด้วยวิธี ‘สั่งห้าม’ โดยไม่มีเหตุผลอันควรมารองรับ และไม่ยอมปรับตัวตามครรลองของบุตรแต่ละคนนั้นนำมาซึ่งผลเสียดังที่เห็นมานักต่อนักในชีวิตจริง และอาจกลายเป็นการปิดกั้นโลกทัศน์ของทั้งตัวเองและคนที่เรารัก
สำคัญที่สุด แอเรียลทำให้ผมฉุกคิดได้ว่า คงจะไม่ใช่ผู้ที่แก่กว่าหรือเกิดก่อนทุกคนจะสามารถเอ่ยสำนวน ‘อาบน้ำร้อนมาก่อน’ ได้อย่างภาคภูมิ เพราะท้ายที่สุดแล้วสำนวนนี้จะมีน้ำหนักและดูน่าเชื่อถือหรือไม่ ขึ้นอยู่กับว่าเขาและเธอผู้นั้นเคยประสบ และพิสูจน์ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับประเด็นที่กล่าวมามากน้อยขนาดไหน
ซึ่งในกรณีของแอเรียลนั้น แม้มีวัยวุฒิที่น้อยกว่าพี่น้องและเพื่อนพ้องอีกจำนวนมากของเธอ แต่หากเอาประสบการณ์การได้ขึ้นมาสัมผัสกับอาณาจักรของโลกมนุษย์ ได้ค้นพบหลากเรื่องราวที่ไขข้อข้องใจดังที่ร้องไว้ในเพลงอมตะ Part of Your World ชนิดที่ไม่มีประชากรตนใดในโลกใต้สมุทรเคยพบเจอ เธอก็คือผู้ที่สามารถเอ่ยวลี ‘อาบน้ำร้อนมาก่อน’ ได้อย่างภาคภูมิ แม้มีอายุเทียบเท่านักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 ก็ตาม …